AQSh federal hukumatining yopilishi deyarli muqarrar bo'lib bormoqda, chunki Kongress budjet bo'yicha kelishuvga erisha olmayapti. Yaqin soatlarda federal faoliyatning to'xtashi iqtisodiyotni beqarorlashtirishi, asosiy makroiqtisodiy ma'lumotlarning e'lon qilinishini kechiktirishi va moliya bozorlarida volatillikni oshirishi mumkin. Biz qarama-qarshilik sabablarini, potentsial inqiroz senariylarini va dollar, bozorlar hamda AQSh iqtisodiyoti uchun mumkin bo'lgan oqibatlarni tahlil qilamiz.
So'nggi yangiliklar: muzokaralar boshi berk ko'chada va siyosiy keskinlik kuchaymoqda
Yopilish ehtimolidan oldingi so'nggi kunda Vashingtondagi vaziyat katta inqirozning barcha belgilarini oldi. Prezident Donald Tramp va kongress rahbarlari o'rtasidagi muzokaralar yana bir bor hech qanday minimal yutuq bermadi.
Federal moliyalashtirish muddati tugashiga 24 soatdan kam vaqt qolganda, tomonlar asosiy masalalarda keskin qarama-qarshi bo'lib qolmoqda va oxirgi daqiqadagi kelishuv deyarli imkonsiz ko'rinadi.
Asosiy bahs nuqtasi Vakillar Palatasida respublikachilar ilgari surayotgan vaqtinchalik moliyalashtirish to'g'risidagi qonun loyihasidir. Uni Senatda qabul qilish uchun kamida sakkiz nafar demokratning qo'llab-quvvatlashi zarur.
Demokratlar partiyasi vakillari esa ochiqchasiga, muhim ijtimoiy bandlarsiz qonun loyihasini qo'llab-quvvatlashni istamasliklarini aytishmoqda: ACA (Obamacare) sog'liqni saqlash subsidiyalarini uzaytirish, Medicaiddagi yangi qisqartirishlarni bekor qilish va ma'muriyatning bir tomonlama budjet qarorlariga qarshi qo'shimcha kafolatlar.
Prezident Tramp esa keskin pozitsiyada qolib, demokratlarni moliyalashtirishni to'sib qo'yishda ayblamoqda va hukumat yopilsa, federal xodimlarning ommaviy ishdan bo'shatilishi bilan tahdid qilmoqda. Har ikki partiya rahbarlari strategiyalar o'zgarmasa, yopilish haftalab cho'zilishi mumkinligini istisno etishmayapti.
Qarama-qarshilik ichki partiya kelishmovchiliklari bilan ham murakkablashmoqda: respublikachilar Senatda rasmiy ko'pchilikka ega bo'lishiga qaramay, bir nechta demokrat senatorlarning qo'llab-quvvatlashiga muhtoj, o'z partiyasidagi ayrim a'zolar ham vaqtinchalik budjetga qarshi ovoz bermoqda. Ma'lum subsidiyalarni bosqichma-bosqich kamaytirish kabi murosaga urinishlar natija bermadi.
Muddati tugashidan oldin qonunchilar muzokara jarayoni to'xtab qolganini tan olishdi va yopilishni oldini olish imkoniyatlari minimal deb baholashmoqda. Shu fon ostida bozorlar noaniqlikni aks ettirmoqda: investorlar ehtiyotkor, federal institutlarning falajlanishi va muhim iqtisodiy ko'rsatkichlarning e'lon qilinishi kechikishi oqibatlaridan xavotirda.
Shutdown qanday ishlaydi: mexanizm, qonunlar va tarixiy kontekst
"Hukumat yopilishi" mexanizmi AQShning budjet jarayonida o'rnatilgan.
Har bir moliyaviy yil Kongress hukumat idoralari xarajatlarini tartibga soluvchi 12 ta mablag' ajratish to'g'risidagi qonunlarni tasdiqlashi kerak. Agar 1-oktabr — yangi moliyaviy yil boshlanishiga qadar to'liq paket yoki vaqtinchalik budjet yechimi (Continuing Resolution, CR) qabul qilinmasa, federal idoralar mablag' sarflash huquqini yo'qotadi va hukumat yopilishi tartibi ishga tushadi.
Yopilish barcha hukumat funksiyalariga teng ta'sir qilmaydi. Federal xizmatlar "muhim" yoki "nomuhim" sifatida tasniflanadi. Masalan, Mudofaa vazirligi, havo harakatini boshqarish, jamoat xavfsizligi va huquqni muhofaza qilish xodimlari ishda qoladi, lekin maosh olmasdan — ularning vazifalari mamlakat xavfsizligi uchun zarur hisoblanadi.
Biroq milliy bog'lar, muzeylar va ba'zi statistik idoralar kabi ko'plab xizmatlar va agentliklar ta'tilga chiqariladi.
Bunday tuzilmaning huquqiy asosi XIX asr oxirida qabul qilingan va 1980-yillarda kuchaytirilgan Antideficiency Act qonunidan kelib chiqadi. Qonun Kongress tomonidan tasdiqlanmagan mablag'larni sarflashni taqiqlaydi va buzilish jinoyat javobgarligiga olib kelishi mumkin.
1981-yildan beri AQShda 14 marta hukumat yopilishi bo'lib o'tgan, ularning davomiyligi bir kundan tortib 2018–2019-yil qishidagi rekord 35 kungacha bo'lgan. Sabablari keskin budjet bahslari, ijtimoiy siyosat, sog'liqni saqlash, immigratsiya va federal moliyalashtirish ustuvorliklari bo'yicha kelishmovchiliklardan iborat bo'lgan. So'nggi tarixda Kongressdagi partiyalar bo'linishi va har ikki partiya ichida radikal fraksiyalarning o'sishi "budjet shantaji"ni siyosiy siklning odatiy qismiga aylantirdi.
Muhim jihat — shutdown davlat obligatsiyalari bo'yicha defolt bilan teng emas: hukumat to'liq to'xtab qolganda ham AQSh o'z qarzlarini xizmat qilishni davom ettiradi. Biroq davlat faoliyatidagi tizimli uzilishlar milliy iqtisodiyotga bo'lgan ishonchni pasaytiradi va moliya bozorlarida beqarorlikni keltirib chiqaradi.
Buning USD va bozorlar uchun nimasi bor?
Shutdownning AQSh moliya bozorlariga ta'siri inqirozning davomiyligi va muzokara yo'li bilan murosaga qanday tez erishilishiga bog'liq. Lekin qisqa muddatli to'xtashning o'zi ham investorlar kayfiyatiga va Amerika aktivlari dinamikasiga bosim qiladi.
Birinchidan, shutdown asosiy makroiqtisodiy statistikaning, jumladan, mehnat bozori, inflyatsiya va iqtisodiy faollik ma'lumotlarining muzlatilishi demakdir — bu hisobotlar Federal rezerv qarorlarida hal qiluvchi ahamiyatga ega, ularning yo'qligi esa noaniqlikni oshiradi va bozorlar uchun istiqbolni kamaytiradi.
Ikkinchidan, odatda dollarga "xavfsiz boshpana" sifatida qaraydigan investorlar qayta-qayta takrorlanayotgan budjet inqirozlari fonida uning ishonchliligiga shubha qilishi mumkin. Siyosiy boshi berk ko'chada dollar qisqa muddatli bosim ostida qoladi: yil boshidan beri AQSh dollar indeksi qariyb 10% ga tushdi, o'tgan haftadagi qisqa o'sishdan so'ng dushanba kuni yana 0.2% ga pasaydi.
Bozorlarda volatillik oshdi: kecha savdo davomida dollar iyenaga nisbatan 0.6% ga yo'qotdi va 148.61 ga tushdi, yevro esa 0.3% ga ko'tarilib $1.1731 ga chiqdi.
Fed siyosatini yumshatish bo'yicha kutilmalar hamon dollarga bosim qilmoqda — treyderlar dekabrgacha 42 bazis punkt pasaytirishni va 2026-yil oxirigacha 100 punktdan ortiqni narxlamoqda.
Uchinchidan, fond bozori uchun shutdown volatillikning ortishi va xavfli aktivlarning sotilishi demakdir. Hukumat xarajatlarining to'xtashi, yuz minglab federal xodimlarning vaqtinchalik ta'tilga chiqarilishi va davlat xaridlarining kechikishi iqtisodiy faollikni sekinlashtiradi. Hukumat shartnomalariga tayanadigan kompaniyalar hamda xususiy pudratchilar daromad yo'qotish xavfi ostida qoladi.
Analitiklarning ta'kidlashicha, qisqa muddatli shutdown keng ko'lamli bozor korreksiyasini qo'zg'atishi ehtimoldan yiroq; biroq hukumat faoliyatidagi tanaffus qancha cho'zilsa, iqtisodiy va bozor xarajatlari shuncha ortadi. Shu fon ostida investorlar mojaroning davomiyligi va Kongressning federal apparatni normal faoliyatga qaytarish harakatlarini diqqat bilan kuzatadi.
Traders uchun tavsiyalar: shutdown davrida strategiyalar
Hozirgi budjet qarama-qarshiligi va shutdown ehtimoli yuqori fonida analitiklar investorlar va treyderlarga maksimal ehtiyotkorlik bilan ishlashni va volatillik ortishiga tayyor turishni maslahat berishmoqda, ayniqsa hukumat yopilishi cho'zilsa.
Elias Haddadning qayd etishicha, agar shutdown qisqa muddatli bo'lsa, Federal rezerv uni e'tiborsiz qoldiradi. Ammo u uzoq muddatli yopilish iqtisodiy o'sish xavfini oshirishini va Fedni siyosatni yumshatishga ko'proq moyil qilishini ta'kidlaydi.
Amalda bu AQSh g'aznachilik obligatsiyalari daromadliligining yanada pasayishini, xavfsiz boshpana aktivlarning jozibadorligi oshishini va dollar asosiy jahon valyutalariga qarshi zaiflashishini anglatishi mumkin.
Treyderlar uchun tavsiyalar:
Valyuta treyderlari uchun: qisqa muddatda dollar siyosiy noaniqlik va muhim makroiqtisodiy ma'lumotlarning kechikishi xavfi tufayli bosim ostida qoladi. Dollar indeksidagi tarkibda yevro va iyena vaqtincha kuchayishi mumkin, ayniqsa shutdown Fed ishini qiyinlashtirsa va iqtisodiy tiklanishni sekinlashtirsa. Biroq dollarning keskin qadrsizlanishi ehtimoldan yiroq — uzoq muddatli fundamental omillar o'z kuchida qolmoqda.
Fond bozorida qatnashuvchilar uchun: AQSh ichki bozorida volatillik oshishi kutilmoqda, ayniqsa hukumat shartnomalariga bog'liq kompaniyalar aksiyalarida (pudratchilar, yetkazib beruvchilar, IT va infratuzilma sektorlarida). Risklar asosan davlat moliyalashtirishiga tayanadigan o'rta va kichik biznes uchun yuqori. Portfelni diversifikatsiya qilish va naqd aktivlar ulushini oshirish tavsiya etiladi.
Obligatsiya investorlar uchun: qisqa muddatli AQSh g'aznachilik obligatsiyalari bosim ostida qoladi, uzoq muddatli xavfsiz aktivlarga — oltin, shveytsariya franki, iyena va Germaniya obligatsiyalariga talab oshadi. Vaziyat barqarorlashgach, g'aznachilik bozorida o'rtacha tiklanish kutiladi.
Bozor tahlilchisi Toni Sykamore qayd etishicha, tarixan shutdown tufayli yuzaga kelgan iqtisodiy zarar ko'pincha yopilish tugaganidan keyin qoplanadi va AQSh aktivlarining jiddiy qayta baholanishi faqat uzoq muddatli budjet boshi berk ko'chasida mumkin: "YaIMga ta'siri minimal bo'lgan, chunki buzilishlar odatda yopilish tugagach darhol tuzatilgan." Ammo yuqori inflyatsiya va noaniqlik sharoitida Fed endi vaqtinchalik zarbalarni e'tiborsiz qoldirish uchun oldingi buferga ega emas.
Shunday qilib, treyderlar uchun asosiy strategiyalar:
- Savdo operatsiyalarida yelkani (leverage) va pozitsiya limitlarini sezilarli darajada kamaytirish.
- Dollar va AQSh fond indekslari bo'yicha yirik yo'nalishli bitimlardan vaqtincha voz kechish.
- Kongressdan chiqadigan yangiliklar, vaqtinchalik yechimlar va joriy makroiqtisodiy ma'lumotlarni diqqat bilan kuzatish — ma'lumotlar yetishmasligi fundamental tahlilni qiyinlashtiradi va bozorni hissiy omillarga sezgir qiladi.
Oxir-oqibat, shutdown butun tizim uchun yana bir stress-testi bo'lib xizmat qiladi: bozor allaqachon risklarning bir qismini narxladi, ammo oqibatlarning ko'lami budjet inqirozining davomiyligiga bog'liq bo'ladi. Bunday sharoitda yuqori ehtiyotkorlik va moslashuvchan savdo strategiyalari asosiy ustunlikka aylanadi.
